1 april 2021

Welke stofklassen zijn er?

Stofvrij werken, stofklassen en classificaties van stofzuigers volgens het TNO

Stofvrij werken. Dit is het effectief beheersen van de emissie van schadelijke (kankerverwekkende) stoffen naar werknemer en werkomgeving bedoeld. Een goede indicatie is “zichtbaar stof”. Dit moet in ieder geval worden voorkomen. Maar dat is nog niet voldoende. Omdat de genoemde stoffen niet zichtbaar zijn met het blote oog. Het gebruik van (bewezen) stofvrije gereedschappen is dan ook noodzaak. Het voorkomen van blootstelling aan schadelijke stoffen kan worden bereikt door te kiezen voor “gezonde” bouwmaterialen;

prefab bouwen;
kiezen voor andere productieprocessen (knippen van tegels i.p.v. doorslijpen);
toepassing van bronafzuiging of andere beheersmethoden.

Waarom stoffen afzuigen?

Bij de bewerking van (bouw)materialen (beton, kalkzandsteen, hout en dergelijken) komen voor de mens schadelijke stoffen vrij. Veel gebruikte bewerkingen zijn boren, slijpen, hakken, frezen, zagen, schuren en lassen. De bij deze werkzaamheden vrijkomende stoffen zijn onder andere respirabel kwarts, houtstof (hardhout), lasrook, chroom, nikkel en mangaan.

Kwartsstof, wat is dat? Kwarts is een van de meest voorkomende mineralen ter wereld. Meer dan 12% van de aardkorst bestaat uit kwarts. Het is een van de schadelijke varianten van silica. Silica of siliciumdioxide (SiO2) is het oxide van silicium. In de natuur komt het in diverse vormen voor, zowel in kristallijne als niet-kristallijne (amorfe) vorm.
Houtstof, wat is dat? Houtstof ontstaat bij het verwerken of bewerken van hout. Blootstelling aan houtstof kan een risico voor de gezondheid vormen. Houtstof kan vrijkomen bij bewerkingen van hout, zoals zagen, schuren, boren en schaven. De hoeveelheid stof is afhankelijk van het materiaal waarmee werknemers werken. Zo komt bij plaatmateriaal zoals MDF meer stof vrij dan bij multiplex of massief hout. Snel draaiend of bewegend gereedschap verspreidt meer stof dan langzaam bewegend gereedschap. En scherp gereedschap produceert minder stof dan bot gereedschap.
Lasrook, wat is dat? Lasrook is een verzamelterm voor het mengsel van gassen, dampen en deeltjes dat vrijkomt bij lassen en aanverwante processen. Denk aan slijpen, ablatie, gutsen, schuren en thermisch snijden.Werknemers die aan lasrook worden blootgesteld, lopen het risico stoffen in te ademen die onder meer schade aan de luchtwegen kunnen veroorzaken.
Chroom (chroom-6), wat is dat? Blootstelling aan chroom-6 kan zeer ernstige gezondheidseffecten met zich meebrengen. De blootstelling kan anders zijn bij de verschillende werksituaties en hangt af van de chroom-6-verbinding waarmee de persoon in contact komt. Daarnaast verschillen de hoogte, duur en route van de blootstelling per situatie.
Nikkel, wat is dat? Nikkel is een zilverwit, giftig metaal. Vooral in industriële omgevingen is nikkel te vinden. Blootstelling aan nikkel, vooral in industriële en professionele omgevingen, brengt echter aanzienlijke gezondheidsrisico's met zich mee. Contact met nikkel dan ook tot problemen. Bijvoorbeeld aan de longen, de huid en de nieren.
Mangaan, wat is dat? Mangaan komt ook voor in batterijen, in de chemische nijverheid, in de productie van glas, in de leeren textielindustrie en als kunstmeststof. Het is een bestanddeel van sommige legeringen. Vooral lassers kunnen worden blootgesteld aan hoge concentraties mangaan. Mangaan kan als klein partikel via ingeademde lucht in de longen terecht komen en hier vast geraken.

Wat zijn de grenswaarde van de schadelijke stoffen?

De actuele grenswaardes in Nederland volgens het TNO (2021) zijn:

Respirabel kwarts (GSW TGG-8u): 0,075 mg/m³
Inhaleerbaar houtstof (hardhout) (GSW TGG-8u): 2,0 mg/m³
Zeswaardig chroom (GSW TGG-15min): 10 μg/m³
Lasrook (GSW TGG-8u): 1 mg/m³

De afkorting GSW staat voor 'Grenswaarde Stoffen op de Werkplek'. Daarnaast staat TGG voor 'Tijd gewogen gemiddelde'. '8u' staat voor 8 uur. Gedurende een 8 urige werkdag mag de gemiddelde concentratie schadelijk stof niet boven de grenswaarde uitkomen.

Overtreding loont niet. De inspectie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid handhaaft onder dit motto. In maart 2015 waren geen maatregelen getroffen bij een project om de blootstelling aan het kankerverwekkende respirabele kwarts te voorkomen. De boete bedroeg maar liefst € 18.000,-

Wat kun je doen om stofvrij te werken?

De Arbeidsomstandighedenwetgeving verplicht “bronbeleid” bij de keuze van maatregelen om stofvrij te werken. Dat betekent dat gevaren voor de veiligheid en gezondheid zoveel mogelijk voorkomen en beperkt moeten worden. Direct waar de problemen zich (kunnen)voordoen. Een voorbeeld daarvan is het toepassen van kwartsvrije bouwmaterialen. Pas als dit in alle redelijkheid niet wenselijk of niet mogelijk is mogen maatregelen op collectief niveau worden getroffen, gevolgd door maatregelen op individueel niveau en pas als laatste redmiddel het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen.

Welke stofklassen zijn er?

Vrijkomende stoffen zijn in drie klassen ingedeeld. Ze geven de geschiktheid van de stofzuiger voor de desbetreffende stoffen en de vastgelegde grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling (AGW) aan. En ze definiëren welk afscheidingspercentage de overeenkomstige filtersystemen moeten bieden. Belangrijk is dat de stofklasse van de stofzuiger wordt gekozen die past bij het materiaal waarmee gewerkt wordt.

Toelating constructiewijze	Afscheidingspercentage filtersysteem	Geschiktheid
Stofklasse L⁾	> 99 %	Schadelijke stoffen met grenswaarden > 1 mg/m³ Voor eenvoudige en ongevaarlijke stoffen, bijv. huisstof, aarde en kalk.
Stofklasse M⁾	> 99,9 %	Schadelijke stoffen met grenswaarden > 0,1 mg/m³ Voor alle houtstoffen en stoffen van plamuur, vulmaterialen, lak, gips, cement, beton, tegellijm en verven zoals latex- en olieverven of kwartshoudende materialen zoals zand en kiezelsteen.
Stofklasse H⁾	> 99,995 %	Schadelijke stoffen met grenswaarden > 0,1 mg/m³ Voor kanker- en ziekteverwekkende stoffen, bijv. asbest en schimmel.
Stofafzuiger constructiewijze B22⁾	afhankelijk van de stofklasse	Brandbare stoffen van explosieklasse ST1, ST2 en ST3 in zone 22 Schadelijke en droge, brandbare stoffen zoals aluminium of carbon.

Bij GECO Verkoop vind je stofzuigers per stofklasse:

Is watertoevoer een oplossing voor stofvrij werken?

Watertoevoer kan een oplossing zijn om de emissie van schadelijke stoffen naar en in de ademzone van de werknemer te beheersen. Een voorbeeld is het boren met watertoevoer. Opgemerkt wordt dat het gebruik van watertoevoer als beheersmaatregel minder effectief is in vergelijking met afzuiging met stofzuigers. Anderzijds is watertoevoer soms noodzakelijk in verband met de aard van de werkzaamheden en de machine-eigenschappen. Bijvoorbeeld koeling en smering van het zaagblad. Ook moet de watertoevoer en het gereedschap optimaal op elkaar worden afgestemd. Voor open systemen (zagen, slijpen) is dit vaak niet mogelijk. Visueel lijkt de beheersmaatregel effectief, maar vaak blijkt uit nader onderzoek dat slechts de grovere stofdeeltjes worden gebonden door het water en uit de lucht worden verwijderd. De kleinere, meest schadelijke, stofdeeltjes blijven echter onzichtbaar voor het menselijke oog in de lucht aanwezig.

Welke classificaties zijn er bij stofzuigers?

Er zijn vier classificaties bij stofzuigers. Maar voordat wij in de classificaties duiken. Leggen wij eerst uit hoe deze tot stand komen. De TNO bepaalt de prestaties en daarmee de classificatie van een stofzuiger.

Waar is de TNO prestatietoets op gebasseerd?

De TNO Prestatietoets is gebaseerd op het testen van complete systemen (gereedschap, afzuigmodule, slang en stofzuiger). Voor zowel de gereedschappen als de industriële stofzuigers wordt het principe "gelijkwaardigheid" toegepast. Dit betekent dat voor vergelijkbare systemen (gereedschappen of stofzuigers) er geen (extra) TNO Prestatietoets nodig is. Deze beoordeling is aan TNO.

Volgens het TNO (2021): "Een gelijkwaardige stofzuiger is een stofzuiger die evenveel of meer afzuigcapaciteit (m³/uur) heeft dan de geteste stofzuiger".

Ook specificaties met betrekking tot stoffilters, filterreiniging, stofopvang (in stofzuigerzak of niet) en een gelijke classificatie heeft zijn belangrijk bij de keuze van een representatieve (door TNO te testen) stofzuiger uit een productgroep. Ook hier is de achterliggende gedachte het aantal testen te beperken. Stofzuigers met dezelfde of betere specificaties behoeven dan niet afzonderlijk te worden getest.

Wat is de standaardtest van het TNO?

Om de prestaties van verschillende stofzuigers onderling te kunnen vergelijken heeft TNO een standaardtest ontwikkeld. Deze test betreft een industriële stofzuiger in combinatie met een Metabo haakse slijper WE 9-125 Quick 125 mm (900 W) met TNO afzuigkap. Gedurende een periode van 60 minuten wordt continu gewerkt in kalkzandsteen. In deze periode wordt circa 60 strekkende meter sleuf geproduceerd. De hoeveelheid kwartshoudend materiaal verzameld in de industriële stofzuiger bedraagt circa 7,0 kg. De test resulteert in een label dat is weergegeven in onderstaand figuur.

Welke labels of classificaties zijn er?

Type stofzuiger	Operationele capaciteit [m³/uur] *	TNO label
A-klasse	C > 150	5 - 8 uur
B-klasse	C > 100 en C ≤ 150	2 - 4 uur
C-klasse	C ≤ 100	1 uur
D-klasse	Alleen voor stofzuigers voor bewerkingen met hout

Stofzuigers die alleen geschikt zijn voor hout worden getest in combinatie met een excenter schuurmachine. Deze stofzuigers kunnen een D-label krijgen. Stofzuigers die zijn getest in combinatie met boorhamers krijgen geen label. Voor steenachtige materialen wordt alleen de vergelijkingstest met de haakse slijper gebruikt.